Δορυφόρος τῆς γῆς, τὸ φωτεινότερο σῶμα στὴν οὐράνια σφαῖρα μετὰ τὸν ἥλιο. Ἀσκεῖ ἔντονη βαρυτικὴ ἐπίδραση στὴ γῆ, προκαλῶντας φαινόμενα ὅπως οἱ παλίρροιες. Σταθεροποιεῖ τὴ κίνηση τῆς γῆς κατὰ τὸν ἄξονα περιστροφῆς της, γεγονὸς ποὺ βοήθησε στὴν δυνατότητα ἀνάπτυξης καὶ διατήρησης τῆς ζωῆς στὸν πλανήτη μας. Ἡ διάμετρος της ἀντιστοιχεῖ στὸ 1/4 (περίπου) τῆς διαμέτρου τῆς γῆς, καὶ ἡ βαρύτητα στὴν ἐπιφάνεια της στὸ 1/6 τῆς γῆς. Περιστρέφεται γύρω ἀπὸ τὸν ἑαυτό της στὸν ἴδιο χρόνο ποὺ περιστρέφεται γύρω ἀπὸ τὴ γῆ. Γιὰ τὸ λόγο αὐτό, βλέπουμε ἀπὸ τὴ γῆ πάντα τὴν ἴδια πλευρὰ της.

 

Πιθανότερη ἐκδοχὴ δημιουργίας τῆς σελήνης, εἶναι ἡ πρόσκρουση μὲ τὴ γῆ ἑνὸς οὐρανίου σώματος στὸ μέγεθος τοῦ Ἄρη (γεγονὸς ποὺ τοποθετεῖται στὰ πρῶτα 100 ἑκατομμύρια χρόνια σχηματισμοῦ τοῦ ἡλιακοῦ μας συστήματος) καί ἡ ἐπακόλουθη ἀπόσπαση μεγάλου μέρους γήινου ὑλικοῦ ποὺ στὴ συνέχεια «συγκολλήθηκε» περιστρεφόμενο γύρω ἀπὸ τὴ γῆ, σὰν δορυφόρος της πλέον.

 Σὲ ἀντίθεση μὲ ἄλλους πλανῆτες τοῦ ἡλιακοῦ μας συστήματος ποὺ ἔχουν ἀτμόσφαιρα ἤ ἡφαιστειακή δραστηριότητα ἤ ἀκόμα κινήσεις τοῦ ἐπιφανειακοῦ φλοιοῦ, ἡ σελήνη χωρὶς ἀτμόσφαιρα (καὶ τὶς ἀντίστοιχες ἀτμοσφαιρικὲς διαβρώσεις), χωρὶς «πρόσφατες» ἡφαιστειακὲς ἐκρήξεις καὶ χωρὶς κινητὸ φλοιό, ἔχει μία ἐπιφάνεια ἐξαιρετικὰ σταθερὴ σχετικὰ μὲ τὸ χρόνο ὕπαρξης της. Πραγματικὰ μπορεῖ νὰ εἰπωθεῖ ὅτι λίγα οὐράνια σώματα τοῦ ἡλιακοῦ μας συστήματος μποροῦν νὰ διηγηθοῦν μὲ τέτοια ἀκρίβεια τὴν ἱστορία τους, ὅπως ἡ σελήνη.

Οἱ χρονικὲς περίοδοι τῆς σεληνιακῆς γεωλογίας εἶναι ἡ προνεκτάρια (4,5-3,9 δισεκατομμύρια χρόνια), ἡ νεκτάρια (3,92-3,85 δὶς χρόνια), ἡ κατώτερη καὶ ἀνώτερη ἴμβρια (3,85-3,2 δὶς χρόνια), ἡ ἐρατοσθένεια (3,2-1,1 δὶς χρόνα) καὶ ἡ κοπερνίκεια (1,1 δὶς χρόνια ἕως σήμερα).

 

 Οἱ λεκάνες πρόσκρουσης (σεληνιακὲς θάλασσες)

 

   Ὀνομάστηκαν θάλασσες κατὰ τὸν 17ο αἰώνα ἀπὸ τοὺς πρώτους ἀστρονόμους παρατηρητές, γιατὶ τὶς ἐξέλαβαν σὰν τὶς δικὲς μας θάλασσες. Τοὺς ἔδωσαν μάλιστα, τὶς περισσότερες φορές ρομαντικὰ ὀνόματα, ὀνοματολογία ποὺ διατηρήθηκε ὡς σήμερα.  Βέβαια, δὲν εἶναι θάλασσες. Τὸ μεγαλύτερο καὶ βιαιότερο μέρος τῶν βομβαρδισμῶν τῆς σελήνης φαίνεται ὅτι ὁλοκληρώθηκε στὴν νεκτάρια ἐποχή, ἐποχὴ ποὺ ἤδη εἶχαν δημιουργηθεῖ  οἱ λεκάνες πρόσκρουσης τῶν γνωστῶν σεληνιακῶν θαλασσῶν. Τότε φαίνεται ὅτι ὁλοκληρώθηκε καὶ ἡ ἡφαιστειακὴ ἐνέργεια τῆς σελήνης.  Ἀπὸ τὶς ἡφαιστειακὲς αυτὲς  ἐκρήξεις βασαλτικὴ λάβα κατέλαβε τὶς λεκάνες πρόσκρουσης, δημιουργῶντας μὲ τὴν ἐπακόλουθη διαστρωμάτωση, τὶς σεληνιακὲς θάλασσες. Στὸ ἀθέατο σεληνιακὸ ἡμισφαίριο, ἐλάχιστες «θάλασσες» δημιουργήθηκαν, γιατὶ ὁ φλοιὸς αὐτῆς τῆς περιοχῆς ἦταν παχύτερος (τοὐλάχιστον κατὰ 50%) τοῦ θεατοῦ ἡμισφαιρίου.

Ἡ σεληνιακὴ ἡφαιστειακὴ δράση, ἔπαψε κατὰ τὴν ἀρχὴ τῆς ἐρατοσθένειας περιόδου (ὁ σεληνιακὸς φλοιὸς ἔπηξε καὶ ὁ ἀνώτερος μανδύας στερεοποιήθηκε) ἐνῶ ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ ἡ συχνότητα τῶν μεγάλων προσκρούσεων μειώθηκε στὸ σημερινὸ ἐπίπεδο.

 

Κρατῆρες

 

            Ὑπάρχουν περίπου τρία  τρισεκατομμύρια (3.000.000.000.000) κρατήρων στὴ σελήνη μὲ διάμετρο μεγαλύτερη τοῦ ἑνὸς μέτρου.  Μὲ ἕνα μέσο τηλεσκόπιο (150 mm), μποροῦμε νὰ διακρίνουμε κρατῆρες μεγαλύτερους τῶν 3km. Ἔχει ἐπικρατήσει ὁ ὄρος «δακτυλιωτές λεκάνες» γιά κρατῆρες μεγαλύτερους τῶν 300 km.

 

Μυθολογία

 

Ἐτυμολογικά προέρχεται ἀπὸ τὸ «σέλας» πού σημαίνει φέγγος (πού κοσμεῖ τὴν νύκτα, νυκτὸς ἄγαλμα). Ἄλλα ὀνόματα της: Ἐκάτη, μήνη (Θηλυκὸ τοῦ μήν, σεληνιακή μηνολόγηση).

 

 

            Τὸ γενεαλογικὸ της δέντρο τὸ γνωρίζουμε ἀπὸ τὶς ἱστορίες τῶν Τιτάνων, κόρη τοῦ Ὑπερίωνα καὶ τῆς Τιτάνισσας Θείας (γιὰ χάρη της οἱ ἄνθρωποι ἀγαποῦσαν τὸ χρυσάφι), ἀδελφὴ τῆς Ἠοῦς (=αὐγή) καί τοῦ Ἥλιου. Ὑπάρχει ἕνα δέσιμο τους ὥστε σὰν τὴν μάνα τοῦ Ἥλιου ἀναγνωρίζουνε τὴ Σελήνη, καὶ σὰν τὸν πατέρα του τὸν  Ὑπερίωνα (ψηλά, πάνω ἀπ' ὅλους) . Ἡ σελήνη καὶ ὁ Ἥλιος εἶχαν καθαρὰ ἀδελφικὴ σχέση. Ὁ γάμος τῆς σελήνης μὲ τὸν Ἥλιο συνέβη στὸν ἀόρατο κάτω κόσμο, ὅπου εἶχαν διαφορετικὲς μορφὲς καὶ ὀνόματα, ἀπ’ ὅτι στὸ οὐράνιο στερέωμα.

 

Θεία δ' ᾿Ηέλιόν τε μέγαν λαμπράν τε Σελήνην

᾿Ἠῶ θ', ἥ πάντεσσιν ἐπιχθονίοισι φαείνει

ἀθανάτοις τε θεοῖσι τοὶ οὐρανόν εὐρύν ἔχουσι,

γείναθ' ὑποδμηθεῖσ' ῾Υπερίονος ἐν φιλότητι.

 

Ἡσιόδου Θεογονία, 371-374

 

 

Ὁ Ἥλιος καὶ ἡ Σελήνη δὲν ἔπαιξαν μεγάλο ρόλο στὴ μυθολογία μας, ἀπ’ ἐναντίας ὅμως δάνεισαν τὶς χρυσὲς τους ἀκτίνες σὲ ἄλλες θεότητες (τόσο οὐράνιες ὅσο καὶ ἀνθρώπινες). Ὁ Ζεύς, ἡ Ἤρα, ἡ Ἄρτεμις κι’ ὁ Ἀπόλλων παρουσιάζονται ἄλλοτε ἡλιακές, καὶ ἄλλοτε σεληνιακές θεότητες ποὺ βρίσκονταν πάνω ἀπὸ τὰ οὐράνια σώματα, μεταδίδοντας στοὺς ἀνθρώπους μυστικὰ τῆς ζωῆς ποὺ ὁ Ἥλιος καὶ ἡ Σελήνη δέν μποροῦσαν.

 

            Ἀπό τὶς παλιὲς ἱστορίες τῶν Θεῶν, μιὰ γελαδόμορφη θεὰ Σελήνη ἔκανε γάμο μὲ τὸν Ἥλιο σὰν ταῦρο. Παριστάνεται λοιπὸν κάποιες φορὲς νὰ ὁδηγεῖ ἅρμα μὲ βόδια, ἐνῶ ἄλλες φορὲς ἅρμα μὲ δύο ἄλογα (ἐνῶ ὁ Ἥλιος ὁδηγοῦσε ἅρμα  μὲ τέσσερα ἄλογα). Ἄλλοτε καβαλικεύει μόνη της σὲ ἄλογο, βόδι, ἡμίονο ἤ ἐλάφι. Ὁ Πάνας τὴν παραπλάνησε τυλιγμένος σὲ προβιὰ (ἀποπλάνηση τῆς σελήνης, ἰδεατὴ ἑρμηνεία τῆς Νέας Σελήνης).

 

            Στὴν Ἑλληνικὴ ποίηση, ἡ σελήνη παριστανόταν σὰν γυναίκα   ἤ παρθένος, τῆς ὁποίας ἡ ἐξαίσια ὀμορφιὰ κάνει τὰ ἄλλα ἀστέρια νά ὠχριοῦν, «…ὅταν προβάλλει στὸν οὐρανό τὸ θελκτικό της πρόσωπο μὲ τὶς ἀργυρόχρωμες ἀνταύγειες.»

 

            Ὁ περιφημότερος ἐραστὴς τῆς σελήνης ἦταν ὁ Ἐνδυμύων (αὐτὸς ποὺ «βρίσκεται μέσα» καὶ συνευρίσκεται μὲ τὴν ἀγαπημένη του  σὰν μέσα σὲ κοινό ἔνδυμα). Ἄλλοτε βοσκός, ἄλλοτε κυνηγός, κατάκοπος ἀπὸ μακρὰ πορεία, κοιμᾶται ὕπνο βαθὺ στὸ σπήλαιο τοῦ ὄρους Λάτμου (Ὁ μύθος αὐτὸς ἀνῆκε ἄλλοτε στὴν περιοχὴ τῆς Καρίας –ὄρος Λάτμος : βουνό τῆς Μικρᾶς Ἀσίας -, ἄλλοτε στὴ περιοχὴ τῆς Ἤλιδος, ὅπου ὁ  Ἐνδυμίων εἶναι βασηλιὰς τῆς  Ἠλείας, τῆς χώρας τῶν Ὀλυμπιακῶν ἀγώνων. Κατ’ αὐτὴ λοιπὸν τὴν ἐκδοχή, γέννησε μὲ τὴ σελήνη πενήντα θυγατέρες, ὅσοι καὶ οἱ μῆνες τῆς ὀλυμπιακῆς περιόδου-. Ἱστορικὰ εἶναι δύσκολο νὰ βρεθεῖ σὲ ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο αὐτὲς ἀρχαῖες χῶρες ἕλκει ὁ μῦθος αὐτὸς τὴν καταγωγή του). Ἡ σελήνη, λοιπόν, βλέποντάς τον κοιμώμενο τὸν ἐρωτεύεται, καὶ κατεβαίνει νὰ τὸν ἐναγκαλιστεῖ καὶ νὰ ἀναπαυθεῖ στὸ πλευρὸ του (ὁ ὕπνος τοῦ Ἐνδυμίωνα παριστάνεται σὰν τὴν αἰώνια ἀνάπαυση. Ὅταν ὁ Δίας τοῦ ἔδωσε τὸ δικαίωμα νὰ ἐπιλέξει τί εἴδους ζωὴ προτιμοῦσε, αὐτὸς ζήτησε νὰ εἶναι ἀθάνατος καὶ νὰ μὴ γερνάει ποτέ, παραμένων βυθισμένος σὲ ἀτέλειωτο ὕπνο. -ἀπὸ ἄλλη σκοπιὰ τὸ δῶρο τοῦ Δία τοῦ ἐπιτρέπει νὰ ὁρίσει τὸν ἀτομικὸ του θάνατο, καὶ αὐτὸς ἐπιλέγει τὴν κατάσταση τοῦ ὕπνου ἀντί θανάτου).

            Κατὰ ἄλλους, ὁ αἰώνιος ὕπνος τοῦ δίδεται ἀπὸ τὴ Σελήνη, ὥστε αὐτὴ νὰ μπορεῖ νὰ κατεβαίνει καὶ νὰ συνευρίσκεται μαζὶ του. Κατὰ ἄλλους μεταγενέστερους συγγραφεῖς, ὁ φτερωτὸς θεὸς Ὕπνος ἐρωτεύεται τὸν Ἐνδυμίωνα καὶ τοῦ χαρίζει τὴ δυνατότητα νὰ κοιμᾶται μὲ ἀνοιχτὰ τὰ μάτια.

 

            Ἡ μύθος παραλληλίζει τὸν Ἐνδυμίωνα μὲ τὸν Ἥλιο, ποὺ εἶναι νέος καὶ ὡραῖος καὶ ὅταν ἀκόμα κοιμᾶται. Ὅπως φανερώνει τὸ ὄνομα του, βυθίζεται στὰ κύματα τῆς θάλασσας, σὰν τὸν ἥλιο ποὺ δύει. Εἰσέρχεται στὸ σπήλαιο τοῦ Λάτμου, ὅπως ὁ ἥλιος διεισδύει στὰ σκοτεινὰ βάθη τῆς νύχτας. Ἡ σελήνη ὅπως ὑψώνεται στὸν ὁρίζοντα τὸν παρατηρεῖ μὲ ἐρωτικό πόθο.